Елевсински мистерии

ШТО ПРЕТСТАВУВАЛЕ ЕЛЕВСИНСКИТЕ МИСТЕРИИ?

Елевсинските мистерии (стгрч. Ἐλευσίνια Μυστήρια) претставувале тајна богослужба основана во градот Елевсина под влијание на култот на божицата Деметра и нејзината ќерка Персефона која се вршела речиси 2000 години. Почетоците на овие мистерии датираат уште во времето на древните Микенци (староседелците на Хелада), приближно 1800—1200 год. пр. н.е., а се одвивале и низ мрачното доба (1100 – 800 год. пр. н.е), така што опстанале популарни дури низ целиот антички период. Подоцна биле прифатен и од страна на старите Римјани кои ги одржувале во римските градови. Покрај Дионисиите, Ленеите и Панатенеите, кои биле јавни свечености, мистериите биле тајни и затоа за нив малку се знае како се славеле. За секој посветен човек важел светиот завет - молчењето, односно никој не смеел да открие јавно што се случувало за време на мистериите, казната се плаќала сурово со смрт.

ЗОШТО СЕ ОДРЖУВАЛЕ ЕЛЕВСИНСКИТЕ МИСТЕРИИ И КОЈ МОЖЕЛ ДА УЧЕСТВУВА ВО НИВ?

Имено, како што претпоставуваат истражувачите на античките религии, со посветување во мистериите човекот се доближувал до боговите со ветување дека ќе се здобие со божеска моќ и со награда во задгробниот живот. Хелените ширум Хелада, па дури и населението кое живеело во границите на Римското Царство, заминувале на поклонение во Елевсина и Атина со цел да се посветат во мистериите и да учествуваат во тајните обреди. Право на посветување имал секој маж, жена, туѓинец или роб, но само доколку немаат потчинето убиство и доколку го говорат старогрчкиот јазик.

МИТОТ ЗА ДЕМЕТРА И НЕЈЗИНАТА ЌЕРКА ПЕРСЕФОНА КАКО ПРИЧИНА ЗА СОЗДАВАЊЕ НА ЕЛЕВСИНСКИТЕ МИСТЕРИИ

Деметра, Триптолем и
Персефона

Хад, богот на мртвите и подземниот свет, многу се вљубил во Кора, ќерката на божицата Деметра, па од подземјето се искачил на Олимп да го праша неговиот брат Ѕевс дали може да ја земе за сопруга. Ѕевс, несакајќи да ја налути Деметра, му возвраќа на Хад дека ниту се противи, ниту го прифаќа тој брак. Хад, задоволен од Ѕевсовата рамнодушност, се решава самиот да ѝ пристапи на Кора и да ја придобие како негова идна жена во подземниот свет. Тоа и се случило еден ден кога Кора се шетала на елевсинските полјани берејќи булки од земјата. Наеднаш земјата се отворила, од пукнатината излегол невидливиот Хад, кој патем го користел неговиот шлем за да биде незабележан и ја грабнал убавата Кора. Таа во лелек барала помош, но залудно, немало никој во близина да ја избави од оваа неволја. Деметра, кога дознала дека нејзината ќерка исчезнала, ја барала насекаде по земјата. Се распрашувала дури и кај смртниците, престорена во постара жена. Триптолем, синот на елевсинскиот крал Кенеј и Метанејра, ѝ соопштил дека пред девет дена заедно со неговите браќа слушнале женски глас со повик за помош, а и истите осведочиле дека загубиле неколкубројно стадо овци кои ги голтнала самата земја. Кога ѝ рекле дека виделе црна кочија која ја влечеле сиви

Калихорон или Бунарот на убавите
танчерки.

коњи без возач, Деметра се упатила кај богот Хелиј (Сонце) да признае што видел тој ден. Хелиј го открива виновникот. Деметра веднаш му се насрдила на Ѕевс поради неговата рамнодушност, па како одмазда ја покрила земјата со неподнослива суша и недостиг на храна, бидејќи самата управувала со житните култури и плодноста на растителниот свет. Ѕевс се одлучил да го реши проблемот заедно со неговата мајка Реја. Му пратил порака на Хад преку Ирида, Ѕевсовата гласничка, дека мора да ја ослободи девојката, оти вака со суша и глад ќе пропадне нивната слава врз луѓето, а на Деметра ѝ испратил порака дека нејзината ќерка ќе ја добие назад во светот само под еден услов, доколку не касне од плодовите што растат во подземјето. При враќањето, слугата на Хад, Аскалаф, му открил дека во подземјето Кора каснала седум семенки од калинка неможејќи да ја издржи гладта. Кога Деметра дознала дека нејзината ќерка каснала од подземната храна, се исплашила да не ја загуби засекогаш. Но, Ѕевс одлучил да направи компромис. На Хад му ветил дека Кора, наречена Персефона, ќе живее со него пет месеца во подземјето, додека во седумте преостанати месеци ќе престојува кај нејзината мајка Деметра, во светот на живите. Божицата Хеката се понудила да води сметка за договорот и да ја варди Персефона. Овој мит, всушност, ја објаснува смената на годишните времиња. Кога е Кора кај Деметра, таа е радосна и ги посејува полињата, се грижи за нивното зреење и жетва, ја зголемува плодноста на земјата да раѓа сочни овоштија и зеленчуци за исхрана на луѓето и живиот свет (пролет, лето). Кога доаѓа редот Хад да ја носи кај него во подземјето, Деметра се загрижува и е натажена, го запоставува растителниот свет кој замира без нејзино влијание (есен, зима). Ова кружно будење и замирање на природата е причина за создавањето на култот спрема божицата Деметра и тајните свечености наречени елевсински мистерии.

Прегледајте ја оваа 13-минутна анимирана приказна за Персефона и Хад која на забавен и визуелно впечатлив начин Ви го пренесува митот за Деметра и нејзината ќерка Персефона. (Animated Tales of the World)

РАЗНИ ПОГЛЕДИ ОД ТЕЛЕСТЕРИОНОТ - СВЕТОТО ОБРЕДНО МЕСТО ВО ЕЛЕВСИНА

КОГА И КАКО СЕ СЛАВЕЛЕ МИСТЕРИИТЕ?

Елевсинските мистерии се славеле кон крајот на септември, траеле девет дена, секој ден посветените морале да извршуваат одредени обреди. Пред првиот ден на празнувањето, сите учесници или мисти се собирале во градот Елевсина, 20км североисточно од Атина, од каде што во поворка патувале сè до плоштадот на Атина носејќи со себе свети заветни  дарови наречени хиерá. 

Притиснете врз картата за да ја видите
местоположбата на Елевсина и Атина

Тука, пред храмот на Деметра, даровите ги собирал високосвештеник Хиерофант и ги сместувал во тајна одаја на храмот. Следниот ден, односно на првиот ден од празнувањето, на градскиот плоштад (агорá) свечено се отворале мистериите и се избирале учесници кои требале да бидат посветени. Вториот, третиот и четвртиот ден се вршеле жртвени обреди во морето покрај пристаништето Фалерон. Имено, секој учесник влегувал во морето носејќи в рака прасенце за прочистување и жртвување. На четвртиот ден, учесниците во поворка се враќале повторно назад кон Елевсина

Плутонион - светилиште на богот Хад во Елевсина

носејќи ги светите заветни радови и еден кип на малиот бог Јакхо. По пристигнувањето одмарале во починка, се прочистувале и се воздржувале од храна сè до приквечерина. Постот го завршувале со напиток наречен „кикејон“, каша смешана со вода, листови од нане и пченични зрна. Зрната во напитокот се симбол на Персефона, ќерката на Деметра, која умира, заминува во подземниот свет и повторно се раѓа. За разлика од Дионисиите, за време на елевсинските мистерии не се пиело вино. Од петтиот до деветтиот ден нема податоци за тоа како се одвивале овие мистерии поради светиот завет на молчење. Според некои сведоштва, мистите (посветените учесници) влегувале во светиот простор наречен Телестерион, каде што се вршеле тајните обреди. Внатре се барало од нив да изговорат одредена реченица (синтема) во вид на лозинка, за да ја покажат нивната подготвеност за тајните обреди. По завршувањето на тајните обреди во чест на мртвите се вршело излевање на посветена вода во источен и западен правец. Потоа посветените се враќале назад во Атина.

Толковник на непознати поими и изрази:

Мистерии - тајни обреди во кои можеле да учествуваат само посветените граѓани (мисти).

Кора - Персефона, ќерка на Деметра, а сопруга на Хад. Ја викале Кора, а името Персефона ѝ го дал Хад.

Хиера - Заветни дарови за кои не се знае како точно изгледале. Тие биле чувани во тајната одаја на храмот на Деметра за да се посветат, а потоа им биле враќани назад на учесниците во мистериите.

Јакхо – младешки бог, син на Ѕевс и Деметра. Го нарекуваат и светлоносец, бидејќи се верувало дека тој го носи факелот за време на ноќното патување на поворката од Атина кон Елевсина. Четата од мисти носејќи го неговиот кип извикувале „Јакхо, о Јакхо!“.

Телестерион - свето место во Елевсина во коeшто се изведувале тајните обреди.

Книжевни извори:
1. R. Gordon Wasson, Albert Hofmann, Carl A. P. Ruck, The Road to Eleusis: Unveiling the Secret of the Mysteries, North Atlantic Books, 2008

Електронски извори:
1. http://romeartlover.tripod.com/Eleusi.html